Palliatieve zorg verdient méér aandacht binnen mbo-zorgonderwijs, vindt Evelyne Koene, lid van het marktsegment Zorg & Welzijn van de MBO Raad, lid van het Landelijk Onderwijsknooppunt palliatieve zorg en teamleider Zorg & Welzijn bij mbo-onderwijsinstelling Firda. “We behoren alle mbo-studenten te scholen in palliatieve zorg.”

Al jong geconfronteerd met levenseinde

Evelyne Koene sprak laatst met een studente mbo-Verpleegkunde (mbo-V) die als stagiaire in de thuiszorg meeloopt. ‘Ze vertelde me dat ze verrast was bij hoeveel jonge cliënten in hun laatste levensfase ze thuiskomt tijdens haar routes in de wijk. Denk aan jonge mensen met een ongeneeslijke ziekte. Ik was onder de indruk hoe ze daarover sprak, als iets wat bij haar werk hoorde. Tegelijkertijd besefte ik op wat voor jonge leeftijd onze mbo-studenten al geconfronteerd worden met het levenseinde en de dood van patiënten. In onder andere de thuiszorg, de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg, ze komen het overal tegen. Dat geldt voor alle mbo-studenten, of ze nu studeren voor mbo-V, Verzorgende IG of Helpende Zorg & Welzijn.’

En dus moeten alle mbo-studenten daar tijdens hun opleiding goed op worden voorbereid. ‘Hoe ga je om met mensen in hun laatste levensfase, wat voor gesprekken voer je met hen? Maar ook: wat zijn de wensen van patiënten in deze fase, welke afspraken hebben ze daarover gemaakt met zorgverleners en naasten? Wanneer schakel je een arts in? Mbo-zorgverleners hebben het meeste contact met patiënte. Ze komen vrijwel dagelijks bij hen langs voor verzorging of medicatie, thuis of op de afdeling. Ze bouwen een vertrouwensrelatie op waarbij patiënten hun wensen, vragen en angsten met hen delen. Onze studenten moeten daar goed mee om weten te gaan.’

"Als een mbo-student vertelt over een patiënt die niet lang meer te leven heeft, kan de docent dat aangrijpen om het met de klas over palliatieve zorg te hebben"

Palliatieve zorg als onderwerp borgen

Mbo-zorgopleidingen besteden binnen hun onderwijsprogramma zeker al aandacht aan palliatieve zorg, constateert Koene. ‘Het Kwalificatiedossier, het wettelijk kader van alle beroepsopleidingen, vraagt dat ook van ons. Palliatieve zorg is daarin onderdeel van het curriculum.’

Het Kwalificatiedossier beschrijft echter niet hóe opleidingen dat moeten doen. ‘Ik denk dat het in de opleidingspraktijk op verschillende manieren gebeurt. Bijvoorbeeld wanneer studenten stage-ervaringen uitwisselen in de klas. Als een jongere vertelt over een patiënt die niet lang meer te leven heeft, dan kan de docent dat aangrijpen om het met de klas over palliatieve zorg te hebben. “Wat is dat, wat zijn de afspraken, wat doet het jullie als iemand niet meer te genezen is?” Daarnaast kan palliatieve zorg besproken worden tijdens andere onderwijsmodules, zoals een module Ethiek of Levensovertuiging.’

Hoe waardevol dat ook is, palliatieve zorg behoort daarnaast als aparte lesmodule in de mbo-zorgopleiding aan bod te komen, stelt Koene. ‘Je zorgt er daarmee voor dat het onderwerp geborgd is. Je wilt dat niet laten afhangen van toevallige omstandigheden zoals een gesprek in de klas of de specifieke interesse van die ene docent.’

"Mbo-instellingen kunnen met het Onderwijsraamwerk palliatieve zorg 2.0 een doorlopende leerlijn beschrijven over palliatieve zorg voor de verschillende beroepsprofielen op de verschillende opleidingsniveaus"

Doorlopende leerlijn

Het Onderwijsraamwerk palliatieve zorg 2.0 waar O²PZ aan heeft bijgedragen, kan mbo-zorgopleidingen helpen bij deze structurele borging, vervolgt ze. ‘Het raamwerk beschrijft wat een student per opleidingsniveau aan kennis of vaardigheden over palliatieve zorg zou moeten leren. Zorgopleidingen kunnen daarmee aan de slag. Zo kun je als mbo-instelling een doorlopende leerlijn beschrijven over palliatieve zorg voor de verschillende beroepsprofielen op de verschillende opleidingsniveaus, zoals Helpende Zorg & Welzijn, Verzorgende IG en mbo-V.’

Ook een Practoraat Palliatieve zorg kan eraan bijdragen dat het onderwerp breed en duurzaam gedragen wordt binnen een mbo-instelling, stelt Koene. ‘Je kunt daarin omschrijven hoe je er binnen de zorgopleidingen extra aandacht aan wilt besteden of hoe je de regionale samenwerking over palliatieve zorg zou willen bevorderen. Ik ken nog geen mbo-instellingen met een Practoraat Palliatieve zorg, maar volgens mij kan dat veel opleveren.’

"De digitale toolbox op het Onderwijsplatform palliatieve zorg helpt mbo-zorgonderwijs om voldoende ruimte te maken voor palliatieve zorg in het overvolle curriculum"

Keuzedeel Palliatieve Zorg MBO

Koene beseft als geen ander dat het curriculum in het mbo-onderwijs overvol is. ‘Er zijn zoveel onderwerpen die aan bod moeten komen. Het is dus een uitdaging om voor palliatieve zorg voldoende ruimte te maken. Daarnaast is het belangrijk dat docenten op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen in de palliatieve zorg. Het Onderwijsplatform palliatieve zorg kan daarbij helpen. Dat bevat een digitale toolbox met lesmateriaal en casuïstiek om te bespreken in de klas of tijdens stagebezoeken. Daarnaast kunnen docenten gebruik maken van het Keuzedeel Palliatieve Zorg MBO, eveneens ontwikkeld met ondersteuning van O²PZ. Dat is een online toolbox met tien thema’s op basis van het kwaliteitskader palliatieve zorg en volgt de patientjourney, zoals signalering, proactieve zorgplanning, organisatie van de palliatieve zorg en wet- en regelgeving. Docenten kunnen daar thema’s uit kiezen voor hun lessen of gebruik maken van het keuzedeel als totaalpakket.’

Mbo-zorgopleidingen kunnen ook informatie ophalen bij 1 van de 8 Onderwijsknooppunten Palliatieve zorg in Nederland. Hiervan werken er 7 regionaal en 1, Kinderpalliatieve zorg, landelijk. ‘Zij delen kennis met de opleidingen en bieden ondersteuning bij zoeken naar gastdocenten over palliatieve zorg. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Omdat ik palliatieve zorg in mijn portefeuille heb en goed ben ingevoerd, blijf ik goed op de hoogte. Maar hoe verspreid je deze kennis over alle docenten, vestigingen en zorgopleidingen van een regionale mbo-instelling? Je zult dat goed moeten organiseren, wil je ervoor zorgen dat iedereen op de hoogte blijft.’

"Meer scholing in palliatieve zorg leert mbo-zorgstudenten goed luisteren naar patiënten, gesprekken met hen te voeren en zorg op maat te bieden"

Comfortabel

Koene hoopt dat meer scholing in palliatieve zorg ertoe leidt dat mbo-zorgstudenten goed leren luisteren naar patiënten, gesprekken met hen kunnen voeren en zorg op maat kunnen bieden waarbij ze ook weten wanneer en naar wie ze moeten doorverwijzen. ‘Op zo’n manier dat student en patiënt zich er allebei comfortabel bij voelen. Waarbij de patiënt en diens familie en naasten zeggen: “Deze professional doet heeft ons echt ondersteund en de juiste dingen gedaan.” Als ze dat over je zeggen, dan heb je goede zorg geleverd.’

Auteur: Michel van Dijk